Kontakt

Tax Fin Law  |  TFL

14 kwietnia 2025

Podział majątku firmowego po rozwodzie: Przewodnik dla przedsiębiorców

DORADZTWO PRAWNE

1. Zasady ogólne: Co wchodzi w skład majątku wspólnego?

W Polsce wspólność majątkowa powstaje automatycznie z chwilą zawarcia małżeństwa, chyba że strony podpiszą intercyzę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Do majątku wspólnego należy wszystko, co zostało nabyte w trakcie małżeństwa przez jednego lub oboje małżonków, w tym:
  • Dochody z działalności gospodarczej, w tym zyski firmy,
  • Nieruchomości i ruchomości firmowe (np. biura, magazyny, maszyny),
  • Środki na firmowych rachunkach bankowych,
  • Udziały w spółkach (np. w spółkach z o.o., akcyjnych),
  • Wartość przedsiębiorstwa jako całości, jeśli zostało rozwinięte w trakcie małżeństwa.
 
Z kolei do majątku osobistego przedsiębiorcy należy to, co:
  • Zostało nabyte przed małżeństwem (np. firma założona przed ślubem),
  • Otrzymane w drodze spadku lub darowizny (np. udziały w spółce przekazane przez rodziców),
  • Służy wyłącznie zaspokajaniu osobistych potrzeb,
  • Pochodzi z praw autorskich, patentów lub odszkodowań za uszczerbek na zdrowiu.
 
Kluczową kwestią dla przedsiębiorców jest ustalenie, w jakim stopniu firma wchodzi do majątku wspólnego. Jeśli przedsiębiorstwo zostało założone przed ślubem, ale w trakcie małżeństwa jego wartość wzrosła (np. dzięki inwestycjom finansowanym z dochodów wspólnych), to wzrost tej wartości może być uznany za część majątku wspólnego.
Przykładowo, Jan, warszawski przedsiębiorca, założył firmę produkującą meble w 2010 roku, przed ślubem z Anną w 2012 roku. W ciągu 10 lat małżeństwa firma zwiększyła przychody z 500 tysięcy PLN do 5 milionów PLN rocznie dzięki rozbudowie zakładu sfinansowanej z wspólnych oszczędności. Po rozwodzie Anna może domagać się połowy wzrostu wartości firmy, czyli około 2,25 miliona PLN.
 

2. Procedura podziału majątku firmowego

Podział majątku firmowego po rozwodzie może odbyć się na dwa sposoby: polubownie (przez umowę) lub sądownie. Każdy z tych trybów ma swoje zalety i wyzwania, szczególnie dla przedsiębiorców, którzy chcą chronić ciągłość biznesu.
 

a) Polubowny podział majątku

Polubowny podział wymaga zgody obu stron i może być przeprowadzony u notariusza (dla nieruchomości w formie aktu notarialnego) lub w formie pisemnej dla innych aktywów. Dla przedsiębiorców jest to preferowana metoda, ponieważ pozwala na większą elastyczność i minimalizuje ingerencję sądu w strukturę firmy.
 
Przykład 1: Polubowne rozwiązanie w branży ITMarek, założyciel firmy IT w Krakowie, rozwodzi się z Kasią po 8 latach małżeństwa. Firma, założona w trakcie małżeństwa, jest warta 3 miliony PLN. Marek proponuje Kasi spłatę jej udziału (1,5 miliona PLN) w ratach przez 5 lat, w zamian za zachowanie pełnej kontroli nad firmą. Kasia zgadza się, ponieważ woli gotówkę na rozwój własnego biznesu. Umowa zostaje podpisana u notariusza, a Marek unika konieczności sprzedaży udziałów lub aktywów firmowych.
Polubowny podział pozwala przedsiębiorcom na kreatywne rozwiązania, takie jak przekazanie innych aktywów (np. nieruchomości, akcji) w zamian za zrzeczenie się praw do firmy. Jednak sukces tego podejścia zależy od wzajemnego zaufania i zdolności do negocjacji, co w emocjonalnym kontekście rozwodu bywa trudne.
 

b) Postępowanie sądowe

Jeśli małżonkowie nie osiągną porozumienia, sprawa trafia do sądu rejonowego. Proces sądowy obejmuje kilka etapów:
Złożenie wniosku: Wniosek o podział majątku może złożyć każdy z byłych małżonków. Opłata sądowa wynosi 1000 PLN (lub 300 PLN przy zgodnym planie podziału).
 
Ustalenie składu majątku: Sąd analizuje, które aktywa wchodzą w skład majątku wspólnego, co w przypadku firm wymaga szczegółowej wyceny.
Wycena majątku: Wartość firmy jest ustalana na dzień podziału, często z udziałem biegłych (np. audytorów, rzeczoznawców).
Podział majątku: Sąd dokonuje podziału, zazwyczaj stosując zasadę równości (50:50), choć możliwe są odstępstwa.
 
Przykład 2: Spór sądowy w branży budowlanejTomasz, właściciel firmy budowlanej w Gdańsku, rozwodzi się z Ewą. Firma, założona w trakcie małżeństwa, jest warta 4 miliony PLN, w tym 1 milion PLN to wartość nieruchomości firmowych, a reszta to sprzęt i kontrakty. Ewa żąda połowy wartości firmy, ale Tomasz argumentuje, że to on budował biznes, a Ewa nie angażowała się w jego rozwój. Sąd zleca wycenę firmie audytorskiej, która potwierdza wartość 4 milionów PLN. Ostatecznie sąd przyznaje Ewie 2 miliony PLN, nakazując Tomaszowi spłatę w gotówce lub przekazanie części nieruchomości firmowych. Tomasz, nie dysponując taką kwotą, musi sprzedać jedną z nieruchomości, co osłabia płynność firmy.
 
Postępowanie sądowe jest czasochłonne – w dużych miastach, takich jak Warszawa, może trwać od roku do kilku lat – i kosztowne, zwłaszcza jeśli wymaga opinii biegłych. Dla przedsiębiorców oznacza to ryzyko destabilizacji biznesu, szczególnie jeśli muszą sprzedać kluczowe aktywa, aby dokonać spłaty.
 

3. Wyjątki od zasady równości: Czy można uniknąć podziału 50:50?

Zasada równego podziału majątku wspólnego jest podstawą polskiego systemu, ale art. 43 § 2 KRO pozwala sądom odstąpić od niej, jeśli jeden z małżonków w sposób rażący i trwały nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego. Dla przedsiębiorców jest to szansa na ochronę firmy, choć uzyskanie nierównego podziału wymaga solidnych dowodów.
 
Przykład 3: Nierówny podział w sektorze handlowymKatarzyna prowadzi hurtownię spożywczą w Łodzi, którą założyła w trakcie małżeństwa z Piotrem. Firma osiąga roczne przychody na poziomie 2 milionów PLN, a jej wartość szacuje się na 5 milionów PLN. Piotr przez większość małżeństwa unikał pracy, nadużywał alkoholu i wydawał wspólne środki na hazard. Katarzyna wnosi o nierówny podział, przedstawiając dowody (zeznania świadków, wyciągi bankowe). Sąd uznaje, że Piotr nie przyczynił się do rozwoju firmy i przyznaje Katarzynie 80% wartości przedsiębiorstwa, a Piotrowi jedynie 20%, czyli 1 milion PLN.
W praktyce uzyskanie nierównego podziału jest trudne. Sądy rzadko przyznają znaczące dysproporcje, chyba że zachowanie jednego z małżonków było ewidentnie szkodliwe dla rodziny. Przedsiębiorcy muszą zatem przygotować mocne dowody, takie jak dokumentacja finansowa, zeznania świadków czy historia przelewów.
 

4. Specyfika podziału różnych form działalności gospodarczej

Podział majątku firmowego różni się w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa. Poniżej omówimy najczęstsze przypadki.

a) Jednoosobowa działalność gospodarcza

W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) firma nie ma osobowości prawnej, a jej majątek jest tożsamy z majątkiem przedsiębiorcy. Oznacza to, że wszystkie aktywa firmowe – nieruchomości, maszyny, środki na koncie – wchodzą do majątku wspólnego, jeśli zostały nabyte w trakcie małżeństwa.
 
Przykład 4: JDG w branży transportowejAdam prowadzi firmę transportową jako JDG, którą założył w trakcie małżeństwa z Martą. Firma posiada 5 ciężarówek wartych 1,5 miliona PLN oraz konto firmowe z 300 tysiącami PLN. Po rozwodzie Marta żąda połowy wartości majątku firmowego, czyli 900 tysięcy PLN. Adam, chcąc uniknąć sprzedaży ciężarówek, proponuje spłatę w ratach, ale Marta nalega na gotówkę. Ostatecznie sąd nakazuje sprzedaż dwóch ciężarówek, co zmusza Adama do ograniczenia działalności.
Sądy zazwyczaj dążą do pozostawienia firmy w rękach prowadzącego działalność małżonka, ale w praktyce często oznacza to konieczność spłaty, co może zachwiać płynnością biznesu.
 

b) Spółki prawa handlowego

W spółkach prawa handlowego (np. spółka z o.o., akcyjna) podział dotyczy udziałów lub akcji, a nie samego majątku firmy. Kluczowe jest ustalenie, czy udziały zostały nabyte w trakcie małżeństwa i w jakim stopniu ich wartość wzrosła dzięki wspólnym wysiłkom.
 
Przykład 5: Spółka z o.o. w sektorze technologicznymJoanna i Marek założyli spółkę z o.o. produkującą oprogramowanie w 2015 roku, rok po ślubie. Joanna jest większościowym udziałowcem (60%), a Marek mniejszościowym (40%). W 2023 roku, po rozwodzie, spółka jest warta 10 milionów PLN. Marek żąda połowy wartości swoich udziałów, czyli 2 miliony PLN. Joanna, chcąc zachować kontrolę nad firmą, proponuje spłatę w gotówce, ale Marek upiera się na sprzedaż udziałów inwestorowi zewnętrznemu. Sprawa trafia do sądu, który nakazuje spłatę Marka, ale Joanna musi zaciągnąć kredyt, co obciąża finanse firmy.
Sądy rzadko przyznają byłemu małżonkowi udziały w spółce, ponieważ mogłoby to prowadzić do konfliktów w zarządzaniu. Zamiast tego preferują spłatę, co dla przedsiębiorcy może oznaczać konieczność znalezienia znacznych środków.
 

c) Spółki cywilne i osobowe

W spółkach cywilnych i osobowych (np. jawna, komandytowa) podział dotyczy wkładu przedsiębiorcy do spółki oraz jego udziału w zyskach. Wycena takiego udziału bywa skomplikowana, zwłaszcza jeśli spółka działa w dynamicznej branży.
 
Przykład 6: Spółka jawna w branży reklamowejAlicja prowadzi spółkę jawną z dwoma wspólnikami, zajmującą się reklamą cyfrową. Spółka została założona w trakcie małżeństwa z Pawłem, a jej wartość wynosi 2 miliony PLN, z czego udział Alicji to 50%, czyli 1 milion PLN. Po rozwodzie Paweł żąda połowy wartości jej udziału, czyli 500 tysięcy PLN. Alicja, nie chcąc angażować wspólników, decyduje się na spłatę Pawła z własnych środków, ale musi sprzedać prywatną nieruchomość, aby zebrać fundusze.
 

5. Wycena majątku firmowego: Klucz do sprawiedliwego podziału

Wycena firmy jest jednym z najbardziej problematycznych aspektów podziału majątku. Sądy zazwyczaj zlecają ją biegłym, którzy stosują różne metody, takie jak:
  • Metoda dochodowa: Opiera się na przyszłych zyskach firmy, uwzględniając ryzyko i prognozy rynkowe.
  • Metoda majątkowa: Skupia się na wartości aktywów firmy (np. nieruchomości, maszyny) pomniejszonych o zobowiązania.
  • Metoda porównawcza: Porównuje firmę do podobnych przedsiębiorstw na rynku.
 
Przykład 7: Wycena firmy w branży e-commerceRobert prowadzi sklep internetowy z odzieżą, który w trakcie małżeństwa z Zofią osiągnął wartość 3 milionów PLN. W trakcie rozwodu biegły stosuje metodę dochodową, szacując przyszłe zyski na podstawie danych z ostatnich 3 lat. Zofia kwestionuje wycenę, argumentując, że nie uwzględnia potencjalnego wzrostu rynku e-commerce. Ostatecznie sąd przyjmuje wycenę biegłego, ale spór wydłuża postępowanie o rok, co negatywnie wpływa na morale zespołu Roberta.
 
Wycena firmy może być kosztowna (od kilku do kilkunastu tysięcy PLN) i czasochłonna, a jej wynik często budzi spory między stronami. Przedsiębiorcy mogą jednak przygotować się do tego procesu, zlecając wycenę niezależnemu audytorowi jeszcze przed rozwodem, aby mieć solidne argumenty w negocjacjach.
 

6. Strategie ochrony majątku firmowego

Aby zminimalizować ryzyko utraty kontroli nad firmą, przedsiębiorcy mogą zastosować kilka strategii prawnych i finansowych.
 

a) Intercyza

Intercyza, czyli umowa majątkowa małżeńska, ustanawia rozdzielność majątkową, co wyklucza powstanie majątku wspólnego. Może być podpisana przed ślubem lub w trakcie małżeństwa, ale w tym drugim przypadku wymaga zgody obu stron.
 
Przykład 8: Intercyza w branży produkcyjnejKamil, właściciel fabryki tworzyw sztucznych w Poznaniu, podpisuje intercyzę przed ślubem z Moniką w 2018 roku. W 2023 roku, gdy dochodzi do rozwodu, firma Kamila jest warta 6 milionów PLN. Dzięki intercyzie Monika nie ma prawa do udziałów w firmie, co pozwala Kamilowi kontynuować działalność bez zakłóceń.
 

b) Fundacje rodzinne

Od 2023 roku w Polsce możliwe jest zakładanie fundacji rodzinnych, które pozwalają na ochronę majątku biznesowego. Przedsiębiorca może przekazać udziały w firmie do fundacji, co wyłącza je z podziału majątkowego.
 
Przykład 9: Fundacja rodzinna w sektorze medycznym Ewa, współwłaścicielka sieci klinik medycznych, zakłada fundację rodzinną w 2023 roku, przekazując do niej swoje udziały warte 8 milionów PLN. Gdy w 2024 roku rozwodzi się z Pawłem, udziały w fundacji nie wchodzą do majątku wspólnego, co chroni firmę przed podziałem.
 

c) Przekazanie udziałów przed rozwodem

Niektórzy przedsiębiorcy decydują się na przekazanie udziałów dzieciom lub innym osobom przed rozwodem, aby ograniczyć pulę majątku wspólnego. Takie działania muszą jednak być zgodne z prawem, aby nie zostały uznane za próbę obejścia przepisów.
 
Przykład 10: Darowizna w branży gastronomicznejTomasz, właściciel sieci restauracji, w 2022 roku przekazuje 50% udziałów w firmie swojemu synowi w formie darowizny. Gdy w 2023 roku rozwodzi się z Anną, pozostałe udziały (warte 2 miliony PLN) podlegają podziałowi, ale Anna otrzymuje tylko 1 milion PLN, zamiast 2 milionów, które otrzymałaby bez darowizny.
 

7. Implikacje podatkowe podziału majątku firmowego

Podział majątku firmowego wiąże się z konsekwencjami podatkowymi, które mogą dodatkowo obciążyć przedsiębiorcę:
  • Podatek dochodowy (PIT): Sprzedaż aktywów firmowych w celu spłaty byłego małżonka może generować zyski podlegające opodatkowaniu (19% dla zysków kapitałowych w 2024 roku).
  • Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC): Przekazanie nieruchomości firmowych w ramach podziału może podlegać PCC (2% wartości rynkowej).
  • VAT: Jeśli podział obejmuje sprzedaż aktywów firmowych (np. maszyn), może powstać obowiązek zapłaty VAT (23%).
 
Przykład 11: Podatki w branży motoryzacyjnej Piotr, właściciel salonu samochodowego, musi sprzedać część samochodów firmowych, aby spłacić byłą żonę kwotą 1,5 miliona PLN. Sprzedaż generuje zysk 300 tysięcy PLN, od którego Piotr płaci 19% PIT (57 tysięcy PLN). Dodatkowo sprzedaż samochodów podlega VAT, co zwiększa koszty o kolejne 23%.
Współpraca z radcą porawnym jest kluczowa, aby zoptymalizować obciążenia i uniknąć nieprzewidzianych kosztów.
 
 
Podział majątku firmowego po rozwodzie to złożony proces, który wymaga od przedsiębiorców zarówno znajomości prawa, jak i strategicznego planowania. Zasada równości udziałów, choć sprawiedliwa w teorii, w praktyce może zagrozić ciągłości biznesu, szczególnie jeśli wymaga sprzedaży kluczowych aktywów. Polubowne rozwiązania, intercyzy i fundacje rodzinne oferują możliwości ochrony firmy, ale wymagają foresightu i profesjonalnego wsparcia.
W dynamicznie rozwijającej się gospodarce, gdzie firmy są często sercem życiowego dorobku, rozwód staje się nie tylko końcem małżeństwa, ale także testem zdolności do zarządzania kryzysem. Przedsiębiorcy, którzy podejdą do tego procesu z rozwagą, mogą nie tylko uratować swój biznes, ale także stworzyć fundament pod jego dalszy rozwój.

 

Dowiedz się więcej: Podział majątku firmowego po rozwodzie: Przewodnik dla przedsiębiorców

radca prawny, konsultant podatkowy

Radca prawny Daniel Borzym

e-mail: d.borzym@taxfinlaw.pl

tel: 507 954 406

 

 

kontakt@taxfinlaw.pl

Tax Fin Law Kancelaria Radcy Prawnego Daniel Borzym - Kancelaria podatkowa i prawna Warszawa

NIP: 5691838055

REGON: 385703097